Riviercontract Zwalm: proces en partners

De Zwalm

Het stroomgebied van de Zwalmbeek is van oudsher kwetsbaar voor overstromingen. Het is intussen al even geleden, maar velen herinneren zich nog de overstromingen van november 2010. Ook recenter nog zorgden hevige zomerbuien voor wateroverlast en modderstromen. Met dijken en wachtbekkens konden waterbeheerders het risico op wateroverlast decennialang inperken. Tot de klimaatverandering de spelregels herschreef, met periodes van langdurige droogte en extreme neerslag. Zo’n tien jaar geleden begon het besef te groeien dat de dijken nooit hoog genoeg en de wachtbekkens nooit groot genoeg zullen zijn. Het zal onmogelijk zijn om overstromingen in de toekomst volledig te vermijden. We kunnen er wel voor zorgen dat overstromingen minder schade berokkenen. Maar om dat te bereiken, moet iedereen in de streek een steentje bijdragen: waterbeheerders, lokale besturen, inwoners, … Tijdens een anderhalf jaar durend participatietraject konden alle partners met elkaar in debat gaan. Welke maatregelen zijn nuttig?
Welke ingrepen zijn (on)haalbaar?

Gebiedsproces voor riviercontract Zwalm

Om te komen tot een concrete en gedragen actielijst werd ingezet op een participatief gebiedsproces dat uiteindelijk resulteerde in een riviercontract met maar liefst 43 acties rond wateroverlast, droogte, waterkwaliteit en waterbeleving op het grondgebied van de gemeenten Horebeke, Zottegem en Zwalm.

Dit riviercontract kwam tot stand op basis van een participatieve aanpak. Alle stakeholders werden uitgenodigd om deel te nemen: van burgers over middenveldorganisaties tot lokale, provinciale en Vlaamse overheden. Op die manier streefden we naar een breed draagvlak voor de voorgestelde maatregelen en een grotere bereidheid tot actie. Het traject nam ruim anderhalf jaar in beslag en omvatte enkele grote fasen.

Ondertekening Charter

Het participatietraject ‘Samen naar een riviercontract voor het stroomgebied van de Zwalmbeek’ ging officieel van start op 14 november 2019. Toen zetten alle betrokken partners hun handtekening onder een charter waarin ze afspraken om met een open geest samen te werken aan oplossingen rond waterproblemen in het stroomgebied van de Zwalmbeek. Het charter werd ondertekend door de gemeenten Zwalm, Horebeke en Zottegem, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM ) en de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid, het departement Landbouw en Visserij en de Provincie Oost-Vlaanderen.

Lancering projectwebsite en overstromingstest

Via de website Zwalmbeek.riviercontract.be konden de inwoners van de gemeenten Zwalm, Horebeke, Zottegem en Brakel het participatietraject ontdekken en nagaan of er voor hun woning, straat of bedrijf een overstromingsrisico bestaat. De overstromingstest gaf ook weer hoe sterk het eventuele risico zou stijgen door de klimaatopwarming.

Ideeën aanbrengen

De deelnemers aan het participatietraject konden zowel online als offline ideeën aanbrengen om het overstromingsrisico in hun buurt, en de daaruit voortvloeiende schade, te beperken. Op 12 december 2019 werd een eerste Zwalmbeekforum georganiseerd waarbij alle betrokkenen de gelegenheid kregen om met elkaar in gesprek te gaan, de problemen in kaart te brengen en samen mogelijke pistes voor oplossingen te bedenken. Ook via de projectwebsite konden mensen ideeën posten en elkaars ideeën becommentariëren.
Al deze input vormde de basis voor het tweede Zwalmbeekforum op 20 februari 2020. Tijdens dit forum werd aan de hand van werktafels verder gewerkt rond een aantal deelgebieden en thema’s. Het projectteam ging vervolgens met deze voorstellen aan de slag. Zo vergden een aantal voorstellen bijkomende hydrologische doorrekeningen, bijkomend onderzoek en overleg met de betrokken stakeholders.

Maatregelen uitwerken

In het najaar van 2020 en in het voorjaar van 2021 werd aan de hand van ateliers verder gewerkt op zes deelgebieden (Nederzwalm, Peerdestokbeek, Munkzwalm, Wijlegemse beek, Molenbeek en Elene) en drie thema’s (onderhoud en beheer, landbouw en ruimtelijke ordening). Via workshop-reeksen met betrokkenen en experten, zowel rond de ontwerptafel als op het terrein, werden mogelijke maatregelen verder onderzocht en uitgewerkt. Op 19 mei 2021 kregen alle geïnteresseerden uit het stroomgebied de kans om kennis te maken met de contouren van het riviercontract tijdens het derde Zwalmbeekforum.

Het traject

Op het einde van het gebiedsproces legden we de engagementen van alle betrokkenen  vast in een riviercontract voor de Zwalm. Dat vormt de komende jaren de rode draad om het waterbeheer in de vallei van de Zwalm vorm te geven, zodat we vooral van het water kunnen genieten.

2021: Riviercontract Zwalm

12 partners ondertekenden op 28 juni 2021 het riviercontract van de Zwalm. Hiermee engageren ze zich om samen aan de slag te gaan voor een veerkrachtige Zwalmvallei. Ze voorzien maar liefst 43 acties rond wateroverlast, droogte, waterkwaliteit en waterbeleving op het grondgebied van de gemeenten Horebeke, Zottegem en Zwalm..

Het riviercontract is opgemaakt volgens het principe van de meerlaagse waterveiligheid, waarbij we via verschillende parallelle sporen werken aan het verminderen van schade door overstromingen. Er wordt hierbij maximaal ingezet op koppelkansen rond andere thema’s zoals erosie, structuurherstel en waterkwaliteit.

Iedere actor heeft zelf de verantwoordelijkheid om deze acties de komende 3 tot 5 jaar zo goed mogelijk tot een goede uitvoering te brengen en behoudt het eigenaarschap.

Opvolging en stand van zaken uitvoering riviercontract

Om de opvolging te verzekeren, de samenwerking te waarborgen en iedereen op de hoogte te houden, ondersteunen de bekkenoverlegstructuren van het Bovenscheldebekken de relevante actoren in hun aanpak.

Stand van zaken:

• in 2022 na 1 jaar riviercontract
• in 2023 na 2 jaar riviercontract

De eerste actie in het riviercontract is de visie op het beheer van de waterlopen binnen het stroomgebied van de Zwalmbeek verduidelijken. De visie en strategie van de waterloopbeheerders over het beheer van de Zwalm kan u hier raadplegen.

Partners van het riviercontract

Het partnerschap bestaat uit de gemeenten Horebeke, Zottegem en Zwalm, de provincie Oost-Vlaanderen, de Vlaamse Milieumaatschappij, Departement Landbouw en Visserij, Boerennatuur Vlaanderen, het Algemeen Boerensyndicaat Vlaamse Ardennen, de Boerenbond, het Agentschap Wegen en Verkeer, SOLVA en het bekkensecretariaat Bovenscheldebekken.