Riviercontract Dommel: proces en partners

De Dommel 

De Dommel ontspringt op het Kempisch plateau op de grens van Meeuwen-Gruitrode en Peer en stroomt via Overpelt en Neerpelt richting Nederland. De rivier heeft een matige ecologische kwaliteit, een gevolg van de slechte fysische en chemische waterkwaliteit door allerlei lozingen, maar ook van de ontoereikende beekstructuur.

In de tweede helft van vorige eeuw werd de Dommel rechtgetrokken voor een snellere afvoer en een betere ontwatering van de valleigronden. De rivier werd ook gefragmenteerd en gestuwd. Die ingrepen hebben nadelige effecten op de fauna en flora. Naast het ecologisch effect dragen de aanpassingen uit het verleden bij tot het overstromingsrisico in Pelt. In de afwaartse delen van de Dommel treedt regelmatig wateroverlast op en het bestaande wachtbekken op de Dommel in Pelt blijkt onvoldoende (zeker in het licht van de klimaatverandering). Waterschaarste is dan weer een toenemend probleem in meer stroomopwaartse delen.

Het stroomgebiedbeheerplan stelt dat naast het verbeteren van de fysisch-chemische waterkwaliteit ook de structuurdiversiteit, het natuurlijk peilregime en de verbinding met de vallei moet hersteld worden in functie van het rivierecosysteem. Bijkomende beschermingsmaatregelen vanuit een meerlaagse waterveiligheidsstrategie zijn noodzakelijk om Pelt in de toekomst van wateroverlast te beschermen. Buiten de vallei zullen net maatregelen tegen waterschaarste moeten genomen worden.

Gebiedsproces voor riviercontract Dommel

Om te komen tot een concrete en gedragen actielijst werd ingezet op een participatief gebiedsproces dat uiteindelijk resulteerde in een riviercontract met maar liefst 46 acties rond wateroverlast, droogte, waterkwaliteit en waterbeleving op het grondgebied van de gemeenten Pelt, Peer, Hechtel-Eksel en Lommel.

De weg naar het riviercontract voor Dommel verliep in 2 sporen:

• een breed participatief spoor in functie van waterkwantiteit, getrokken door de Vlaamse Milieumaatschappij
• een tweede spoor in functie van de waterkwaliteit, getrokken door het bekkensecretariaat Maasbekken.

Tijdens het proces garandeerden de trekkers voldoende uitwisseling tussen beide sporen.

Spoor 1: waterkwantiteit

De VMM trok een breed participatief proces om het overstromingsrisico in de vallei duurzaam te verminderen en de waterschaarste in de waterlopen terug te dringen. Binnen dit traject  zochten de inwoners van Hechtel-Eksel, Lommel, Peer en Pelt en alle andere betrokkenen een jaar lang hoe problemen rond overstromingen en droogte kunnen aangepakt worden.

Bij de start van het gebiedsproces met de ondertekening van het charter op 23 januari 2020 werd ook de aftrap gegeven van een online test en ideeënplatform voor alle burgers, verenigingen, bedrijven en andere actoren. Via de website dommel.riviercontract.be kon iedereen in het afstroomgebied te weten komen hoe groot de overstromingskans is en hoe de kans stijgt door de klimaatverandering. Iedereen was ook welkom op de Dommelfora om samen met anderen te onderzoeken wat ze belangrijk vinden en wat mogelijke acties zijn voor een evenwichtig watersysteem.

Spoor 2: waterkwaliteit

Parallel werkte het bekkensecretariaat Maasbekken in een tweede spoor, samen met de waterbeheerders, de vier gemeenten, de betrokken Vlaamse administraties, de rioolbeheerders en de sectoren een plan van aanpak uit om de (ecologische) waterkwaliteit van alle waterlopen binnen het afstroomgebied te verbeteren. Waterkwaliteit en -kwantiteit zijn immers sterk verweven. Vaak vormt een voldoende waterkwaliteit een voorwaarde voor acties die de wateroverlast terugdringen of voor de belevingswaarde en recreatie in en langs de waterlopen. De aanpak van het bekkensecretariaat Maasbekken binnen dit spoor verschilde in wezen niet van andere ‘integrale waterprojecten’ binnen het Maasbekken.

In eerste fase werd een analyse van het gebied doorgevoerd waarbij kennis uit verschillende hoeken samengebracht werd om knelpunten en kansen voor het watersysteem te identificeren. Nadien werd samen met professionele stakeholders en sectoren naar oplossingen gezocht die we vertaalden naar het riviercontract.

Om te komen tot een gezond en evenwichtig watersysteem staat de meerwaarde van de waterlopen voor alle gebruikers centraal. Er werd daarom binnen het traject van het riviercontract ook sterk ingezet op een grotere bewustwording rond het thema water.

Het traject

Op het einde van het gebiedsproces legden we de engagementen van alle betrokkenen uit de twee sporen vast in een riviercontract voor de Dommel. Dat vormt de komende jaren de rode draad om het waterbeheer in de ganse vallei van de Dommel vorm te geven, zodat we vooral van het water kunnen genieten.

2020: Intentieverklaring

Twaalf partners ondertekenden op 23 januari 2020 het charter met de intentieverklaring voor samenwerking rond het watersysteem van de Dommel: de gemeenten Hechtel-Eksel, Lommel, Peer en Pelt, de watering de Dommelvallei, de provincie Limburg, de Vlaamse Milieumaatschappij, de Vlaamse Landmaatschappij, het Agentschap voor Natuur en Bos, het Departement Omgeving, het Departement Landbouw en Visserij en het bekkenbestuur Maasbekken. 

Tijdens het traject werden ook andere actoren betrokken om het riviercontract mee vorm te geven. Binnen spoor 2 'waterkwaliteit' waren dit: Aquafin nv, Fluvius, Natuurpunt, Boerenbond, Agrobeheercentrum Eco², CVBB, Regionaal Landschap Lage Kempen en Waterschap De Dommel (NL).

2022: Riviercontract Dommel

18 partners ondertekenden op 24 januari 2022 het riviercontract van de Dommel. Hiermee engageren ze zich om samen aan de slag te gaan voor een veerkrachtige Dommelvallei. Ze voorzien maar liefst 46 acties rond wateroverlast, droogte, waterkwaliteit en waterbeleving op het grondgebied van de gemeenten Pelt, Peer, Hechtel-Eksel en Lommel.

Het riviercontract bevat een ruime waaier aan acties: van concrete infrastructuurwerken tot sensibiliseringsinitiatieven. Partners in het hele stroomgebied van de Dommel zetten hun schouders onder deze acties. Ook ingrepen in grachten en op percelen dragen immers bij om het watersysteem beter te wapenen tegen klimaatverandering.

Partners van het riviercontract

Het partnerschap bestaat uit de gemeenten Peer, Lommel, Pelt en Hechtel-Eksel, provincie Limburg, de Vlaamse Milieumaatschappij, het agentschap Natuur en Bos, Departement Landbouw en Visserij, de Vlaamse Landmaatschappij en Departement Omgeving. Ook Natuurpunt, Boerennatuur Vlaanderen, het Proef- en vormingscentrum voor de Landbouw (PVL), Boerenbond, Fluvius, Watering De Dommelvallei, het bekkensecretariaat Maasbekken en een delegatie van de betrokken burgers doen mee.